ИНГИБИТОРЫ BCR-ABL В ТАРГЕТНОЙ ТЕРАПИИ ХРОНИЧЕСКОГО МИЕЛОИДНОГО ЛЕЙКОЗА

Обложка

Цитировать

Полный текст

Открытый доступ Открытый доступ
Доступ закрыт Доступ предоставлен
Доступ закрыт Доступ платный или только для подписчиков

Аннотация

Хронический миелоидный лейкоз (ХМЛ) представляет собой злокачественное заболевание кроветворной системы с ключевым патогенным белком BCR-ABL, которое серьезно угрожает жизни пациентов. Первым препаратом, действие которого основано на ингибировании гибридной тирозинкиназы BCR-ABL, ген которой находится на "филадельфийской хромосоме", стал иматиниб. Терапия иматинибом оказалась довольно успешной: пациенты с ХМЛ достигали полного цитогенного ответа через два года после начала лечения и состояния стойкой ремиссии на протяжении длительного времени. Тем не менее неизбежная устойчивость к иматинибу, которая возникает в клинических условиях из-за мутаций киназы BCR-ABL, дала толчок к разработке новых специфических препаратов, таких как дазатиниб, нилотиниб, босутинниб и понятиниб. В настоящее время на рынке фармацевтических препаратов представлены второе и третье поколения ингибиторов тирозинкиназы BCR-ABL, разработанных для борьбы с мутантными BCR-ABL и обладающие лучшей селективностью. Примечательно, что на рынке появился первый аллостерический ингибитор, который может эффективно преодолевать мутации в сайте связывания ATФ. В последние годы стали использоваться химеры, направленные на протеолиз (PROTAC), основанные на другом лиганде Е3-лигазы, вследствие чего они способны преодолеть лекарственную устойчивость за счет избирательной деградации белков-мишеней. Приведены данные по ингибиторам, получившим статус одобренных препаратов для лечения ХМЛ. Указаны перспективные направления разработки новых ингибиторов BCR-ABL. Актуальность данного направления исследований подтверждается появлением значительного числа научных работ в этой области, начиная с первой публикации 1996 г.

Об авторах

С. Г Костроков

Национальный исследовательский Мордовский государственный университет

Email: kostryukov_sg@mail.ru
Россия, Саранск

О. А Белякова

Национальный исследовательский Мордовский государственный университет

Россия, Саранск

Д. В Мишкин

Национальный исследовательский Мордовский государственный университет

Россия, Саранск

Д. В Стульников

Национальный исследовательский Мордовский государственный университет

Россия, Саранск

А. В Дектярев

Национальный исследовательский Мордовский государственный университет

Россия, Саранск

Список литературы

  1. Deininger M.W.N., Goldman J.M., Melo J.V. // Blood. 2000. V. 96. P. 3343–3356. https://doi.org/10.1182/blood.V96.10.3343
  2. Greuber E.K., Smith-Pearson P., Wang J., Pendergast A.M. // Nat. Rev. Cancer. 2013. V. 13. P. 559– 571. https://doi.org/10.1038/nrc3563
  3. Kantarjian H., Cortes J. // Abeloff’s clinical oncology (5th Ed.), Churchill Livingstone, 2014. P. 1944–1957. https://doi.org/10.1016/B978-1-4557-2865-7.00101-6
  4. Wong S., Witte O.N. // Annu. Rev. Immunol. 2004. V. 22. P. 247–306. https://doi.org/10.1146/annurev.immunol.22.012703.104753
  5. Злокачественные новообразования в России в 2023 году (заболеваемость и смертность) / Под ред. Каприна А.Д., Старинского В.В., Шахзадовой А.О. М.: МНИОИ им. П.А. Герцена, филиал ФГБУ “НМИЦ радиологии” МЗ РФ, 2024. 276 с.
  6. Yao J.C., Zhang J.X., Rashid A., Yeung S.C., Szklaruk J., Hess K., Xie K., Ellis L., Abbruzzese J.L., Ajani J.A. // Clin. Cancer Res. 2007. V. 13. P. 234–240. https://doi.org/10.1158/1078-0432.CCR-06-1618
  7. Liu J., Zhang Y., Huang H., Lei X., Tang G., Cao X., Peng J. // Chem. Biol. Drug. Des. 2021. V. 97. P. 649–664. https://doi.org/10.1111/cbdd.13801
  8. Hochhaus A., Kreil S., Corbin A.S., La Rosee P., Muller M.C., Lahaye T., Hanfstein B., Schoch C., Cross N., Berger U., Gschaidmeier H., Druker B.J., Hehlmann R. // Leukemia. 2002. V. 16. P. 2190–2196. https://doi.org/10.1038/sj.leu.2402741
  9. Sun J., Hu R., Han M., Tan Y., Xie M., Gao S., Hu J.F. // Int. J. Biol. Sci. 2024. V. 20. P. 175–181. https://doi.org/10.7150/ijbs.86305
  10. Hantschel O., Wiesner S., Güttler T., Mackereth C.D., Rix L.L.R., Mikes Z., Dehne J., Görlich D., Sattler M., Superti-Furga G. // Mol. Cell. 2005. V. 19. P. 461–473. https://doi.org/10.1016/j.molcel.2005.06.030
  11. Tokarski J.S., Newitt J.A., Chang C.Y., Cheng J.D., Wittekind M., Kiefer S.E., Kish K.F., Lee F.Y.F., Borzillerri R., Lombardo L.J., Xie D., Zhang Y., Klei H. // Cancer Res. 2006. V. 66. P. 5790–5797. https://doi.org/10.1158/0008-5472.CAN-05-4187
  12. Schoepfer J., Jahnke W., Berellini G., Buonamici S., Cotesta S., Cowan-Jacob S.W., Dodd S., Drueckes P., Fabbro D., Gabriel T., Groell J.-M., Grotzfeld R.M., Hassan A.Q., Henry C., Iyer V., Jones D., Lombardo F., Loo A., Manley P.W., Pellé X., Rummel G., Salem B., Warmuth M., Wylie A.A., Zoller T., Marzinzik A.L., Furet P. // J. Med. Chem. 2018. V. 61. P. 8120–8135. https://doi.org/10.1021/acs.jmedchem.8b01040
  13. Qiang W., Antelope O., Zabriskie M.S., Pomicter A.D., Vellore N.A., Szankasi P., Rea D., Cayuela J.M., Kelley T.W., Deininger M.W., O’Hare T. // Leukemia. 2017. V. 31. P. 2844–2847. https://doi.org/10.1038/leu.2017.264
  14. Okuda K., Weisberg E., Gilliland D.G., Griffin J.D. // Blood. 2001. V. 97. P. 2440–2448. https://doi.org/10.1182/blood.v97.8.2440
  15. Cohen M.H., Williams G., Johnson J.R., Duan J., Gobburu J., Rahman A., Benson K., Leighton J., Kim S.K., Wood R., Rothmann M., Chen G., U K.M., Staten A.M., Pazdur R. // Clin. Cancer Res. 2002. V. 8. P. 935–942.
  16. Deininger M.W., Goldman J.M., Lydon N., Melo J.V. // Blood. 1997. V. 90. P. 3691–3698.
  17. Gambacorti-Passerini C., le Coutre P., Mologni L., Fanelli M., Bertazzoli C., Marchesi E., Di Nicola M., Biondi A., Corneo G.M., Belotti D., Pogliani E., Lydon N.B. // Blood Cells Mol. Dis. 1997. V. 23. P. 380–394. https://doi.org/10.1006/bcmd.1997.0155
  18. Nardi V., Azam M., Daley G.Q. // Curr. Opin. Hematol. 2004. V. 11. P. 35–43. https://doi.org/10.1097/00062752-200401000-00006
  19. Cowan-Jacob S.W., Fendrich G., Floersheimer A., Furet P., Liebetanz J., Rummel G., Rheinberger P., Centeleghe M., Fabbro D., Manley P.W. // Acta Crystallogr. D. 2007. V. 63. P. 80–93. https://doi.org/10.1107/S0907444906047287
  20. Schindler T., Bornmann W., Pellicena P., Miller W.T., Clarkson B., Kuriyan J. // Science. 2000. V. 289. P. 1938–1942. https://doi.org/10.1126/science.289.5486.1938
  21. Lombardo L.J., Lee F.Y., Chen P., Norris D., Barrish J.C., Behnia K., Castaneda S., Cornelius L.A.M., Das J., Doweyko A.M., Fairchild C., Hunt J.T., Inigo I., Johnston K., Kamath A., Kan D., Klei H., Marathe P., Pang S.H., Peterson R., Pitt S., Schieven G.L., Schmidt R.J., Tokarski J., Wen M.L., Wityak J., Borzilleri R.M. // J. Med. Chem. 2004. V. 47. P. 6658–6661. https://doi.org/10.1021/jm049486a
  22. Shah N.P., Tran C., Lee F.Y., Chen P., Norris D., Sawyers C.L. // Science. 2004. V. 305. P. 399–401. https://doi.org/10.1126/science.1099480
  23. Kantarjian H.M., Giles F., Gattermann N., Bhalla K., Alimena G., Palandri F., Ossenkoppele G.J., Nicolini F.E., O’Brien S.G., Litzow M., Bhatia R., Cervantes F., Haque A., Shou Y., Resta D.J., Weitzman A., Hochhaus A., le Coutre P. // Blood. 2007. V. 110. P. 3540–3546. https://doi.org/10.1182/blood-2007-03-080689
  24. Weisberg E., Catley L., Wright R.D., Moreno D., Banerji L., Ray A., Manley P.W., Mestan J., Fab-bro D., Jiang J., Hall-Meyers E., Callahan L., Della-Gatta J.L., Kung A.L., Griffin J.D. // Blood. 2007. V. 109. P. 2112–2120. https://doi.org/10.1182/blood-2006-06-026377
  25. Kwarcinski F.E., Brandvold K.R., Phadke S., Beleh O.M., Johnson T.K., Meagher J.L., Seeliger M.A., Stuckey J.A., Soellner M.B. // ACS Chem. Biol. 2016. V. 11. P. 1296–1304. https://doi.org/10.1021/acschembio.5b01018
  26. Weisberg E., Manley P.W., Breitenstein W., Brueggen J., Cowan-Jacob S.W., Ray A., Huntly B., Fabbro D., Fendrich G., Hall-Meyers E., Kung A.L., Mestan J., Daley G.Q., Callahan L., Catley L., Cavaz-za C., Azam M., Neuberg D., Wright R.D., Gilliland D.G., Griffin J.D. // Cancer Cell. 2005. V. 7. P. 129–141.https://doi.org/10.1016/j.ccr.2005.01.007
  27. Boschelli F., Arndt K., Gambacorti-Passerini C. // Eur. J. Cancer. 2010. V. 46. P. 1781–1789.https://doi.org/10.1016/j.ejca.2010.02.032
  28. Levinson N.M., Boxer S.G. // PLoS One. 2012. № 7. P. e29828.https://doi.org/10.1371/journal.pone.0029828
  29. Zabriskie M.S., Vellore N.A., Gantz K.C., Deininger M.W., O’Hare T. // Leukemia. 2015. V. 29. P. 1939–1942.https://doi.org/10.1038/leu.2015.42
  30. Luo H., Quan H., Xie C., Xu Y., Fu L., Lou L. // Leukemia. 2010. V. 24. P. 1807–1809.https://doi.org/10.1038/leu.2010.169
  31. Zhao J., Quan H., Xu Y., Kong X., Jin L., Lou L. // Cancer Sci. 2014. V. 105. P. 117–125.https://doi.org/10.1111/cas.12320
  32. Gong A., Chen X., Deng P., Zhong D. // Drug Metab. Dispos. 2010. V. 38. P. 1328–1340.https://doi.org/10.1124/dmd.110.032326
  33. O’Hare T, Shakespeare W.C., ZhuX.T., Eide C.A., Rivera V.M., Wang F., Adrian L.T., Zhou T.J., Huang W.S., Xu Q.H., Metcalf C.A., Tyner J.W., Loriaux M.M., Corbin A.S., Wardwell S., Ning Y.Y., Keats J.A., Wang Y.H., Sundaramoorthi R., Thomas M., Zhou D., Snodgrass J., Commodore L., Sawyer T.K., Dalgarno D.C., Deininger M.W.N., Druker B.J., Clackson T. // Cancer Cell. 2009. V. 16. P. 401–412.https://doi.org/10.1016/j.ccr.2009.09.028
  34. Gozgit J.M., WongM.J., Moran L., Wardwell S., Mohemmad Q.K., Narasimhan N.I., Shakespeare W.C., Wang F., Clackson T., Rivera V.M. // Mol. Cancer Therapeut. 2012. V. 11. P. 690–699.https://doi.org/10.1158/1535-7163.mct-11-0450
  35. Zhou T., Commodore L., Huang W.-S., Wang Y., Thomas M., Keats J., Xu Q., Rivera V.M., Shakespeare W.C., Clackson T., Dalgarno D.C., Zhu X. // Chem. Bio. Drug. Des. 2010. V. 77. P. 1–11.https://doi.org/10.1111/j.1747-0285.2010.01054.x
  36. Ren X., Pan X., Zhang Z., Wang D., Lu X., Li Y., Wen D., Long H., Luo J., Feng Y., Zhuang X., Zhang F., Liu J., Leng F., Lang X., Bai Y., She M., Tu Z., Pan J., Ding K. // J. Med. Chem. 2013. V. 56. P. 879–894. https://doi.org/10.1021/jm301581y
  37. Zhang Z., Ren X., Lu X., Wang D., Hu X., Zheng Y., Song L., Pang H., Yu R., Ding K. // Cancer Lett. 2016. V. 375. P. 172–178.https://doi.org/10.1016/j.canlet.2016.02.017
  38. Lu X., Zhang Z., Ren X., Wang D., Ding K. // J. Enzyme Inhibition Med. Chem. 2017. V. 32. P. 331–336.https://doi.org/10.1080/14756366.2016.1250757
  39. Weisberg E., Choi H.G., Ray A., Barrett R., Zhang J., Sim T., Zhou W., Seeliger M., Cameron M., Azam M., Fletcher J.A., Debiec-Rychter M., Mayeda M., Moreno D., Kung A.L., Janne P.A., Khosravi-Far R., Melo J.V., Manley P.W., Adamia S., Wu C., Gray N., Griffin J.D. // Blood. 2010. V. 115. P. 4206–4216. https://doi.org/10.1182/blood-2009-11-251751
  40. Choi H.G., Zhang J., Weisberg E., Griffin J.D., Sim T., Gray N.S. // Bioorg. Med. Chem. Lett. 2012. V. 22. P. 5297–5302.https://doi.org/10.1016/j.bmcl.2012.06.036
  41. Wang L., Zhao X.-J., Hua C., Wu H.-X., Bai C.-G., Chen Y. // Future Med. Chem. 2022. V. 14. P. 623–645. https://doi.org/10.4155/fmc-2022-0038
  42. De S.K. // Med. Chem. Res. 2023. V. 32. P. 424–433. https://doi.org/10.1007/s00044-022-03011-9
  43. Adrian F.J., Ding Q., Sim T., Velentza A., Sloan C., Liu Y., Zhang G., Hur W., Ding S., Manley P., Mestan J., Fabbro D., Gray N.S. // Nat. Chem. Biol. 2006. V. 2. P. 95–102.https://doi.org/10.1038/nchembio760
  44. Zhang J., Adrián F.J., Jahnke W., Cowan-Jacob S.W., Li A.G., Iacob R.E., Sim T., Powers J., Dierks C., Sun F., Guo G.R., Ding Q., Okram B., Choi Y., Wojciechowski A., Deng X., Liu G., Fendrich G., Strauss A., Vajpai N., Grzesiek S., Tuntland T., Liu Y., Bursulaya B., Azam M., Manley P. W, Engen J.R., Daley G.Q., Warmuth M., Gray N.S. // Nature. 2010. V. 463. P. 501–506.https://doi.org/10.1038/nature08675
  45. Wylie A.A., Schoepfer J., Jahnke W., Cowan-Jacob S.W., Loo A., Furet P., Marzinzik A.L., Pelle X., Donovan J., Zhu W., Buonamici S., Hassan A.Q., Lombardo F, Iyer V., Palmer M., Berel-lini G., Dodd S., Thohan S., Bitter H., Branford S., Ross D.M., Hughes T.P., Petruzzelli L., Vanasse K.G., Warmuth M., Hofmann F., Keen N.J., Sellers W.R. // Nature. 2017. V. 543. P. 733–737.
  46. https://doi.org/10.1038/nature21702
  47. Deeks E.D. // Drugs. 2022. V. 82. P. 219–226. https://doi.org/10.1007/s40265-021-01662-3
  48. Manley P.W., Barys L., Cowan-Jacob S.W. // Leuk. Res. 2020. V. 98. P. 106458. https://doi.org/10.1016/j.leukres.2020.106458
  49. Hughes T.P., Mauro M.J., Cortes J.E., Minami H., Rea D., DeAngelo D.J., Breccia M., Goh Y.T., Talpaz M., Hochhaus A., le Coutre P., Ottmann O., Heinrich M.C., Steegmann J.L., Deininger M.W.N., Janssen J., Mahon F.X., Minami Y., Yeung D., Ross D.M., Tallman M.S., Park J.H., Druker B.J., Hynds D., Duan Y., Meille C., Hourcade-Potel-leret F., Vanasse K.G., Lang F., Kim D.W. // N. Engl. J. Med. 2019. V. 381. P. 2315–2326.https://doi.org/10.1056/NEJMoa1902328
  50. Zhang Y., Lu P., Li J., Yang J., Qin H., Ye J., Zhu L., Wang J., Shi W., Wang X. // Int. Appl. WO2021143927A1, 2021.
  51. Deng X., Okram B., Ding Q., Zhang J., Choi Y., Adrián F.J., Wojciechowski A., Zhang G., Che J., Bursulaya B. // J. Med. Chem. 2010. V. 53. P. 6934–6946.https://doi.org/10.1021/jm100555f
  52. Eide C.A., Zabriskie M.S., Stevens S.L., Antelope O., Vellore N.A., Than H., Schultz P., Clair A.R., Bowler A.D., Pomicter A.D., Yan D., Senina A.V., Qiang W.,Kelley T.W., Szankasi P., Heinrich M.C., Tyner J.W., Rea D., Cayuela J.M., Kim D.W., Tognon C.E., O’Hare T., Druker B.J., Deininger M.W. // Cancer Cell. 2019. V. 36. P. 431–443.https://doi.org/10.1016/j.ccell.2019.08.004
  53. Eide C.A., Brewer D., Xie T., Schultz A.R., Savage S.L., Muratcioglu S., Merz N., Press R.D., O’Hare T., Jacob T., Vu T.Q., Tognon C.E., Macey T.A., Kuriyan J., Kalodimos C.G., Druker B.J. // Cancer Cell. 2024. V. 49. P. 1486–1488.https://doi.org/10.1016/j.ccell.2024.08.004
  54. Teng M., Luskin M.R., Cowan-Jacob S.W., Ding Q., Fabbro D., Gray N.S. // J. Med. Chem. 2022. V. 65. P. 7581–7594.https://doi.org/10.1021/acs.jmedchem.2c00373
  55. Zou Y., Ma D., Wang Y. // Cell. Biochem. Funct. 2019. V. 37. P. 21–30.https://doi.org/10.1002/cbf.3369
  56. Lai A.C., Toure M., Hellerschmied D., Salami J., Jaime-Figueroa S., Ko E., Hines J., Crews C.M. // Angew. Chem. Int. Ed. Engl. 2016. V. 55. P. 807– 810.https://doi.org/10.1002/anie.201507634
  57. Eide C.A., Adrian L.T., Tyner J.W., Mac Partlin M., Anderson D.J., Wise S.C. // Cancer Res. 2011. V. 71. P. 3189–3195.https://doi.org/10.1158/0008-5472.CAN-10-3224
  58. Liu H., Ding X., Liu L., Mi Q., Zhao Q., Shao Y., Ren C., Chen J., Kong Y., Qiu X., Elvassore N., Yang X., Yin Q., Jiang B. // Eur. J. Med. Chem. 2021. V. 223. P. 113645.https://doi.org/10.1016/j.ejmech.2021.113645
  59. Shimokawa K., Shibata N., Sameshima T., Miyamoto N., Ujikawa O., Nara H., Ohoka N., Hattori T., Cho N., Naito M. // ACS Med. Chem. Lett. 2017. V. 8. P. 1042–1047.https://doi.org/10.1021/acsmedchemlett.7b00247
  60. Burslem G.M., Schultz A.R., Bondeson D.P., Eide C.A., Stevens S.L., Druker B.J., Crews C.M. // Cancer Res. 2019. V. 79. P. 4744–4753.https://doi.org/10.1158/0008-5472.CAN-19-1236
  61. Burslem G.M., Bondeson D.P., Crews C.M. // Chem. Commun. 2020. V. 56. P. 6890–6892.https://doi.org/10.1039/d0cc02201b
  62. Yang Y., Gao H., Sun X., Sun Y., Qiu Y., Weng Q., Rao Y. // J. Med. Chem. 2020. V. 63. P. 8567–8583.
  63. https://doi.org/10.1021/acs.jmedchem.0c00967
  64. Liu H., Mi Q., Ding X., Lin C., Liu L., Ren C., Shen S., Shao Y., Chen J., Zhou Y., Ji L., Zhang H., Bai F., Yang X., Yin Q., Jiang B. // Eur. J. Med. Chem. 2022. V. 244. P. 114810.https://doi.org/10.1016/j.ejmech.2022.114810
  65. Jiang L., Wang Y., Li Q., Tu Z., Zhu S., Tu S., Zhang Z., Ding K., Lu X. // Acta Pharm. Sin. B. 2021. V. 11. P. 1315–1328.https://doi.org/10.1016/j.apsb.2020.11.009
  66. Cruz-Rodriguez N., Tang H., Bateman B., Tang W., Deininger M. // Leukemia. 2024. V. 38. P. 1885–1893. https://doi.org/10.1038/s41375-024-02365-w

Дополнительные файлы

Доп. файлы
Действие
1. JATS XML

© Российская академия наук, 2025